Polonez

Staropolski taniec korowodowy, w takcie 3/4, w tempie umiarkowanym. Do charakterystycznych cech poloneza należy schemat rytmiczny i formuła kończąca utwór czy poszczególne zdania muzyczne. Polonez wywodzi się z ludowych tańców weselnych, rozpowszechnionych w XVII w. pod nazwą chodzony, wielki, pieszy, chmielowy. Gdy adaptowały go dwory szlacheckie, nabrał cech uroczystych i wielkopańskich, nazywany początkowo tańcem polskim. W XVIII w., od czasów saskich, polonez stał się reprezentacyjnym tańcem szlacheckim, tańcem magnackich i królewskich uroczystości, symbolem sarmackiej Polski, przeżył jej ostatniego króla. Popularność poloneza daleko przekroczyła granice Polski. Stylizowane polonezy - choć odbiegające od polskiego pierwowzoru - rozbrzmiewały w Europie XVIII w., komponował je J.S. Bach (VI Suita francuska, II Suita orkiestrowa) i jego balowych, jego stylizowana postać nie straciła popularności. Pisał je W.A. Mozart (polonez w formie ronda z Sonaty fortepianowej KV 284), L. van Beethoven (Polonez C-dur op. 89), F. Schubert (polonezy fortepianowe na 4 ręce op. 61 i 75), C.M. Weber, F. Liszt. Polonez pojawił się w operach C.M. Weber (Wolny Strzelec), M. Glinki (Iwan Susanin), S. Moniuszki (Halka, Straszny dwór, Hrabina), A. Thomasa (Mignon), P. Czajkowskiego (Eugeniusz Oniegin), M. Musorgskiego (Borys Godunow).

  - Ogiński - Formę stylizowanego poloneza wzorowanego na polskiej tradycji stworzył M.K. Ogiński, właściciel książęcej fortuny w Słonimiu, patriota, dyplomata, polityk, uczestnik walk o niepodległość Polski w armii Napoleona. Ogiński komponował fortepianowe polonezy w stylu galant, nadając im charakter melancholijny i tempo umiarkowane (najpopularniejszy: Pożegnanie ojczyzny) albo pogodny i tempo żywsze. Środkową, kontrastującą część stanowi trio, po którym powtarza się część pierwsza. Taką budowę mają polonezy J. Elsnera, K. Kurpińskiego, dziecięce polonezy F. Chopina.

  - Chopin - Rozbudował formę poloneza, najpierw w stylu brillant (Wileki polonez Es-dur, poprzedzony wstępem Andante spianato), nadał mu charakter narodowego poematu muzycznego, często heroicznego (Polonezy A-dur, c-moll, As-dur op. 53, fis-moll) w formie 3-częściowej z triem (w Polonezie fis-moll jako trio występuje mazurek), czasem ronda (Polonez es-moll) lub allegra sonatowego (Polonez-Fantazja). Ostatnie spośród jego 16 polonezów należą do najsłynniejszych arcydzieł muzyki fortepianowej. Do popularnego repertuaru koncertowego świata należą Polonezy A-dur i D-dur na skrzypce i fortepian H. Wieniawskiego, w Polsce jednym z ulubionych utworów jest Polonez elegijny Z. Noskowskiego, obiecująco zapowiadał talent przedwcześnie zmarłego J. Zarębskiego jego Polonez Fis-dur.